HÀNH TRÌNH ĐỘN

Trần Minh Hải K6i

Hành Trình ăn độn của Gia đình Tôi bắt đầu từ giữa năm 1965 (việc ăn độn còn kéo dài qua năm 1975, kéo dài đến năm 198x chả buồn nhớ !

Những năm chiến tranh chống Mỹ, dân thành thị, người làm công ăn lương đều có sổ gạo, tiêu chuẩn hàng tháng bao nhiêu cân. Thành ngữ "trông mặt như mất sổ gạo" chỉ có trong thời bao cấp. Mất sổ gạo là mất đi nguồn sống, nên điều mất mát lớn nhất là mất cái sổ gạo. Cái nạn xếp hàng mua gạo ám ảnh bao nhiêu người, cái khổ ko mua được gạo vác rá đi vay cơ cực.-nhớ đời đời. Từ già tới trẻ ai cũng đói, thèm ăn no mà không được. y chang " nhau cái "Đói" Hồi ấy nông thôn không cần sổ gạo, nhưng cũng độn khoai sắn, ngô. Khoai thái bằng ngón tay, phơi đầy sân, đổ vào bồ ăn dần. Nồi cơm cũng đầy khoai khô, ăn sáng cũng nắm một nắm khoai rõ to. Ám ảnh các phiên chợ Hà đông, Phùng khoang, Vạn, Vòng các bà trong làng gồng gánh đi mua từ sớm, quá trưa mới gánh về ngô khoai , sắn lát. Quà cho trẻ là tấm bánh đa, đẫn mía đỏ, trẻ mỏ tranh nhau...Ai còn nhớ Mỡ cừu đóng phuy xăng 200 lít bán ô phiếu thay thịt ? Vị nào nhớ tảng mỡ ép bánh công nghiệp, mua vài lạng ở hàng khô, về chưng cà chua nước mắm, ngon như thế nào. Trẻ nào sáng sớm ra và chỉ đc mua 1 xuất mỳ sợi "không người lái" 1 hào rưỡi-vội mang về làm canh ăn lót dạ đi làm.. Cả tháng người CN đc mua 5 bìa đậu phụ, nửa lít nước mắm mang về pha ?
Ôn nghèo kể khổ tý ty HÀNH TRÌNH ĐỘN GẠO 
Ấy là năm 1964-1965 gần Tết nguyên đán, Sổ mua lương thực của mỗi gia đình đc mua 1kg bột mỳ-làm gì thì làm ?! Nhẽ 100% đi làm bánh quy xốp. Nguyên liệu kèm theo thông dụng là 5 quả trứng gà, 1kg đường, 2 lạng mỡ (xôm thì có hộp sữa bò). Dân làng Giàn đi tàu điện ra ngõ Hội Vũ, Hàng da và các phố cổ, ở đấy mới có lò làm bánh gia công-lại xếp hàng đợi đến lượt-Chiêm ngưỡng quá trình làm bánh nhà người, nhà mình-Nuốt nước bọt vì cái hương thơm quyến rũ "chết người"-Cảm giác "ngon không thể tả" khi nếm cái bánh nhà ta đầu tiên. Mí lại hồi ấy bánh kẹo hiếm hoi và là hàng xa xỉ, bình dân "kẹo mậu dịch" quấn bằng giấy hoạ báo, bán theo bìa phiếu với lỵ Mứt hộp, thuốc lá bao bạc, gói chè vuông Ba đình, Rươu màu cam chanh...Ở làng, lũ trẻ kiếm lông gà, tóc rối đổi kẹo kéo, kẹo mạch nha, hay kẹo bột nấu từ mật đường-loại 5xu 1hào sao bì được nhỉ ?
Giờ vẫn nhớ thầy Minh (người Hàng Bè) dạy Toán lớp 5B của Tôi, thầy kiêm dạy môn Kỹ thuật nông nghiệp, có bài trong sách giáo khoa "Ngô giàu dinh dưỡng hơn Gạo". Nhớ bởi vì là, tỷ lệ ngô xay tằng tằng tiến từ 20% lên 60,70% chứ không tụt. Ngô đỏ choé cứng quèo quèo, các nhà nấu ăn đều để chừa góc nồi cơm trắng cho trẻ mỏ và người già, Đận độn ngô kéo khoảng 2 năm giời 1965-1967. Đành lấy ngô độn ấy xay lại (nhờ cối đá xay bột trẻ em)-quấy bánh đúc ngô, ăn cho đỡ ngán...Cơm độn ngô, cứng quèo quèo, khó ăn được vì bát cơm rời rã, nuốt không trôi, thịt cá thì không có, chỉ ăn rau muống, rau đay, mùng tơi chấm tương hay nước mắm...dưa, cà muối không thể nào nuốt trôi. ăn ngô độn một thời gian ối vị sẽ đau dạ dày là cái chắc ! Bởi vì rằng mỗi người chỉ được 1-2kg gạo/ tháng, còn toàn độn bobo, ngô, khoai tây bi và mỳ sợi. Bữa ăn thì toàn rau, cà và dưa muối, lạc rang mặn, xôm lắm thì có rau bí xào tỏi thay thịt. Bọn tôi đi bắt cua, be bờ ngòi nước tát bắt mớ cá vụn, con gái thì kéo te kiếm tôm nhỏ... thêm cất tanh vào bữa ăn
Suốt cả mùa đông, mùa xuân nhà tôi triền miên ăn dưa cải bẹ muối, dưa xào chút tóp mỡ, dưa nấu với lạc giã nhỏ không thịt, thỉnh thoảng cả nhà 5-6 người được 2 quả trứng gà rán mỏng tang
Tiếp sau đó là Sắn khô, khoai lang lắm củ hà, củ riềng non để dài ngọn luộc nhạt phèo, vớ củ già cứng cơ mà ngọt, ăn độn cả củ dong (hoàng tinh) áo vỏ dày như vỏ lá bọc nem chua bây giờ. Rồi khoai tây củ to chèn củ bé lổn nhổn Cửa hàng cân ào ào đổ vào bao tải của người mua... luộc ăn thay cơm trường kỳ. Săsn khô giã nhỏ rây bột làm bánh, nấu cháo...
Sau đó là Trường ca cả miền Bắc ăn độn Bột mỳ. ban đầu độn 30% bột mỳ, sau 50%, đến những năm sau 1975-1980 có khi lên đến 70% bột mỳ. Bột mỳ xấu ngả màu phải sàng rây sẩy để loại bỏ sâu bọ, vì người ta cho bột mỳ để tăng gia chăn nuôi là chính.
Từ 1967-1969 thế hệ sơi bột mỳ sẽ nhớ nhan nhản các cửa hàng gia công mỳ sợi 1kg bột đổi 1,2-1,3 kg mỳ sợi qua cán và hấp sơ sơ. Thoạt đầu là các chú Ba tàu, thuê trai tráng quay tay-sau chuyển sang dùng mô tơ. Làng Giàn ra ngã ba đường láng với đường Láng hạ nay, chỗ Nghĩa địa Tàu, Chú âys mũi rãi ròng ròng, biên cái giấy biên nhận bột+ngày trả chữ Tàu loằng nhoằng khó mà sửa đc. Rồi các lò bánh mỳ gia công trồi lên, đố lò bánh nào đảm bảo 2,5 lạng bột mỳ-như cửa hàng Lương thực trả gạo sổ bằng loại bánh mỳ gối hoặc bánh mỳ kiểu này này ?!. Người ta tìm đủ cách đế chế biến số bột tiêu chuẩn "gạo sổ". Chứ tiền đâu ra mà đi thuê gia công bánh mỳ và mỳ sợi, liệt kê tý chút :
-Cơm độn Mỳ sợi gia công, khéo nấu ăn cũng ngon ngòn ngọt, rưới tý nước mắm pha thì không cần thức ăn 
-Vo bột mỳ thành các hạt nhỏ ươn ướt như hạt ngô trở xuống, độn với gạo nấu cơm, tang này hạn chế chan canh
-Hấp bánh bao chay, hay tý đường cho ngòn ngọt, vất vả chuyện ủ bột làm men
-Làm "bánh cuốn" tất nhiên có tý bột gạo tẻ, làm chi có nhân thịt thà, có khi ăn với nồi riêu cua "nhà trồng được" cũng ngon lành cành đào ?!
-Lót lá chuối rán kiểu bánh xèo nam bộ, ăn với rau xào, luộc hái vườn nhà, giờ nhớ lại vẫn bùi ngùi sao hồi ấy khổ thế ?
Riêng nhà tôi thì khác, Bố tôi là Công nhân ga Hàng cỏ lắm sáng kiến, kiếm đc cụm chi tiết máy dệt của anh ruột thải ra, mất 1 ngày lau chùi lắp ráp mays cán mỳ sợi nhỏ, có thể điều chỉnh khe hở giữa 2 con lăn, Mỳ cán ra dài-phơi khô ăn dần, nắng làm sợi mỳ vụn 1-2cm. Ghế cơm, nấu mỳ với canh cua bắt ở đồng về, thậm chí nấu với rau tập tàng một nồi to cho cả nhà ăn.
Làng Giàn ta có 2 vị bán cửa hàng lương thực Vịnh (kho gạo láng Thượng) Thìn (kho Cầu giấy cạnh nơi bán quan tài bao cấp-ngang qua hãi hãi là)
Thuở sinh viên 2 nắm bột my luộc chảo gang thay cơm thì tất cả các trường Đại học miền bắc 1968-1976 đều như nhau cả lượt
Trích hồi ký phát "Có lẽ HSPT nhập Đại học tức là bắt đầu ăn cơm thiên hạ lập tức va ngay đặc sản Cơ điện, nhớ đời đời! Xin thưa ngay, đó là 2 nắm bột mỳ luộc ăn thay cơm trường kỳ. Nhắm mắt lại để nhớ hình dáng xưa: Đó là 2 miếng bột mỳ nhào nát, kích thước dèn dẹt ước chừng đầy lòng bàn tay, dầy độ 1,5cm?! Công nghệ là được luộc trong chảo gang, chín rồi thì được vớt ra sảo to cho ráo nước. Thành phẩm là các miếng mỳ mặt ngoài váng trắng như mỡ, mà không phải là mỡ! Bên trong màu xam xám, cắn miếng xem ra hơi đầm đậm vị muối, nhai lâu thì thấy hơi ngòn ngọt, thi thoảng có xác mọt bột mỳ hy sinh trong đó! Món này thì phải đi đôi với món canh rau muống luộc chảo gang thì mới complê. Nhai không 1 miếng mỳ luộc, hớp 1 thìa canh rau đen xì, sau rồi ta gắp 1 miếng rau... 
Ta còn có trường ca ngô hạt bung với cục vôi tôi để sạch mày đay, được luộc chảo gang (đun bao lâu vẫn cứng suồi suội) ăn với nước chấm đun bằng thuốc nấu TQ, không tý rau xanh nào một tháng giời! Ta còn được xơi quả dưa chuột cắt miếng nấu với gói thuốc nấu TQ thành canh toàn quốc! Đói thì ăn cái gì cũng vẫn thấy ngon, có phải thế không các CSV K6! Su hào muối cả củ vừa mặn chát vừa chua lòm, cá khô đồng xu mỏng tang lắm xương, mắm tôm pha nước loãng đun sôi để chấm miếng bột mỳ luộc lại đậm đà chất protein!"
Rồi hạt Bo bo, đầu vào đầu ra "nguyễn y vân" (nói thế cho nó Nhã ạ) "Khoảng năm 1976 trở đi, nhiều nơi ăn độn bằng hạt bo bo. Loại này cứng, ninh sình sịch mới chín, ăn như nhai rơm. Các trường đại học đều ăn, sinh viên nhá mỳ bo bo, mỳ bột. Mỳ nặn thành bánh cỡ bàn tay, luộc lên. Bữa ăn có 1 bát cơm và 1-2 cái bánh bột luộc, ăn không hết mang về vứt lay lắt, cho chó chạy rông cũng không thèm ăn" (trích Nguyễn Xuân Hưng)
1/1979 Tôi về Nhà máy Xà phòng HN thực tập tốt nghiệp, mỗi người dân đc mua 1kg gạo, tiêu chuẩn còn lại là lúa mạch ép dối, hay là hạt bo bo
Vui một tý, 
Nghĩa là lấy Tháp Rùa làm tâm, quay com pa 1 vòng bán kính 10km-làm cơ quan nhà nác trong khu vực đó là Oách xà lách chả kém ai nhá, Ây vậy mà cái thằng tôi Tân Kỹ sư là CCB ra trường lương 63đ/tháng, làm khu CN Thượng đình gần nhà... Đã được cô giáo dạy văn hồi cấp 2 sốt sắng giới thiệu (mai mối) cô cháu gái của chồng là MDV cửa hàng lương thực phố HB, chối từ mấy lần không xong, dồi là nể nang theo cô đi nhìn mặt... Ấn tượng Mợ ý là mặt vênh "cao giá" và nhan sắc "thường thôi". Chán nuôn.. Đành Đa xơ vi đa nhe Cô giáo- Can nhét Mơj MDV (tiếng nga đấy). Thời bao cấp đẻ ra lớp người là MDV lương thực, thực phẩm, bách hoá, rạp phim có giá hơn cả quan chức tầm tầm
Nôm na thế !