NGÀY XƯA NHÁ (02)

 

Trần Minh Hải, tự truyện

3-CHƯA THẤY AI KỂ

-Trẻ con thời 195x-196x có ối phong trào cấp trên dội xuống, trống ếch thì thùm và lũ trẻ con xếp thành đội ngũ, hô to cổ động vang lên trong các ngõ xóm "Hăng hái, Quyết tâm, Thi đua" hàng tối dội lên. Sinh hoạt lớp thứ bảy, như một cuộc báo công, đấu tố chí choé các đẫn Lượm thóc sót, Thu phân trâu bò ị ra từ các đường làng ra bờ ruộng, bẻ lá vô tội vạ cân thành tích đem đi ủ phân xanh. Ai nhớ người nào phát hiện đống phân nóng hổi trên đường, họ bẻ một nhánh cây cắm chính giữa xí phần-sau đó bà già trẻ con dùng 2 cái xương trâu bò đổ gio hót về. Cả làng xây bếp đun cải tiến bằng gạch với bùn thay ông đầu rau-sau dỡ bỏ.

-Cỗ cưới phải dành dăm mâm cho trẻ con (12 tên/mẹt), có 1 phụ nữ đứng ra chia đều vào 12 cái bát phần thịt, xôi, giò, lòng lợn chín, trẻ chí chóe và cơm với canh nước suýt, tý tởn mang phần về. (Bá cáo: Nhiều lần Tôi phải đi mượn bàn ghế, mâm bát-đánh dấu phấn dưới gầm-sau đi trả khỏi lẫn) Trẻ mỏ chăng dây xin dâu rể tiền lễ tơ hồng, bịt tai chờ tràng pháo đón dâu nổ hết, tranh nhau lượm các quả pháo tịt.

-Có nên kể ra không ta? Làng tôi cạnh nhà xí hai ngăn, có sẵn ang sành chứa nước tiểu, nước nay pha nước ao tưới rau, thừa thì đem bán. Ai biết rau ba làng Láng tươi tốt, có ghi dấu ấn người ba làng đó quẩy gánh xuống mua nước tiểu làng Giàn. Không phét tý nào sất cả. Bởi vì Tôi là trong số lũ trẻ con bán thứ đó, được vài hào tích trữ là sướng lắm. ky cóp mua sách đọc trao đổi với nhau (xin nhớ cho ngày xưa làng như ốc đảo giữa biển lúa vàng, ko có điện, chẳng đài đóm và một năm xem phim trên chục tối, có gánh phở gánh về bán ở sân Điếm trẻ con tròn mắt nhìn hạt mỳ chính lạ hoắc)

-Xa xưa chưa có kem que về làng, chỉ thấy hàng kẹo kéo với ống đựng que khấc rãnh chẵn lẻ, mua 5 xu rút 1 lần, mua 1 hào rút thăm 2 lần. Trúng que tre mà số khấc chẵn là được quà truyện NXB Kim đồng mỏng dính, cả lũ chụm đầu xem chung, mút chung đoạn kẹo kéo. Nhìn liễn đất chứa kẹo mạch nha vàng óng, nhớ tiếng rao "tóc rối đổi kẹo đê", nhớ cái mùi chua ngọt và cái lúc cậy răng kẹo bám chắc, giời ơi thèm

-Ngày xưa thuốc tây ít lắm, đến giờ U70 vẫn có thể điểm đủ tên thuốc được phát khi đi khám chữa bệnh. Tiêm có Phenecinin đau buổt tới đỉnh đầu. Chủng đậu bị khía 2 nhát thành sẹo bắp tay trái 100% trẻ con hồi ấy nay đã ông già bà lão sẩt cả. Đầu vị là thuốc uống Seda màu tím nhạt chữa cảm sốt. Sau có Xuyên tâm liên xanh xám. Đi bệnh xá khám phát cho Tetracycline vàng khè đắng ngắt. Uống nhiều lần làm hỏng răng tụi trẻ con. Chữa Tào tháo đuổi chuyên trị dùng thuốc Tô mộc, ị chảy viêm đường ruột là Clorocid đắng cả nửa ngày trong cổ họng. Thuốc dạ dày có viên Kavet nhợ nhợ mặn ngọt, mùi nghệ vàng. Thuốc đỏ sát trùng, Thuốc xanh chữa chốc đầu. Đi khám mà được 10 ông tiêm Phi la tốp uống, được 20 viên Polyvitamin tròn vàng chua ngọt thi là nhất đẳng, ra ngõ gặp trai. Nhà nào cũng có hộp dầu cao Sao vàng, đi đường xa phải dắt theo lưng

4-LỆ LÀNG XƯA

"Phép Vua còn thua Lệ làng" Lệ làng được cụ thể hoá bằng các điêu khoản ghi trong Khoán ưoc xưa và Hương ước thời cận đại. Từ việc to như đón rước quan về làng, vị trí và hành động khi ra Đình trung Miếu sở, các khoản nộp nghĩa vụ cưới xin, nộp cheo, lễ lạt, tang ma, Nhiệm kỳ Hào mục... cho tới phạt vạ thả rông gia súc gia cầm (đều kèm cụ thể số tiền) và đồ vật) có thứ ko phù hợp hiện nay, nhưng đa phần mang nội dung tiến bộ, xây dựng nếp sống tốt đẹp "tình làng nghĩa xóm" Đọc tư liệu do chú Nguyễn Khánh Bình sưu tầm được tại Viện Hán Nôm, có thể hình dung ra phần nào hoạt động của Làng cổ Trung Kính, ko thể sao chép ra hết, vì dài và đã cổ xưa)

A/Khoán ước năm 1797:

+Hàng năm vào ngày tốt tháng giêng, 4 giáp làm giỗ các vị hậu Phật và giỗ các bà hậu

+Lệ khai ấn đầu năm mồng bảy tháng giêng âm lịch

+Lệ đến ngày 12/2 âm lịch có lễ rước Thần tại Đình

+Người nào ở làng được 3 đời được vào trong Đình ăn lệ làng, dân ngụ cư cùng quan viên 4 phiên ngồi ở sân Đình

+Người nào đến tuổi 50 khao làng nộp xôi, gà, trầu cau, đến tuổi 55 thì miễn tiền thuế, tiền đóng trong năm

+Lệ người trong thôn nộp cheo, người ngoài đến nhập cư nộp nửa con lợn và 1 số tiền...

+Làng có việc hội họp mà người bàn trên lăng mạ người bàn dưới (và ngược lại) thì phải nộp vạ gà rượu tiền, luận tội ko tha thứ.

B/ Hương ước cải lương 1932 có ghi rõ (xin tóm lược một ít)

Mỗi giap bầu ra 2 vị giáp biểu, Hội đồng các giáp biểu bầu ra Chánh hội, Thủ quỹ, thư ký... Lý phó trưởng ko có quyền tự ý quyết định, việc làng theo ý kiến cả hội đồng+là người giải quyết hành chính+kiểm sát người lạ, tiếp quan chức về làng...mọi nhẽ ở trong làng. Chánh hội và Hội đồng của các Giáp tiếp dân hoà giải là chính, ko giải quyết được thì lập biên bản trình lên trên. Làng cắt cử 10 tuần đinh đêm đi tuần luân xung quanh làng phòng trộm cướp, cử 9 tuần phiên coi việc đồng điền giữ nước và tháo nước. Làng cử 1 người quan văn, võ, khoa mục làm Tiên chỉ để tả văn và vào Tế chủ, cũng như giữ hương ước...

Bây giờ khi nhắc tới các Cụ đã khuất núi tên kèm Danh, sẽ tự hiểu ra sao thôn nhỏ-lắm vị là chức sắc thế nhỉ?. Xin thưa ngay rằng đó là chức mua hư danh. Xưa mỗi khi làng có xây dựng hay phải chi dùng công việc đại sự, sẽ bán danh lấy kinh phí chi tiêu. Các Cụ mua được chức Lý trưởng-Phó Lý-Thủ quỹ-Trương tuần-Nhiêu sẽ thoát khỏi đi tuần canh, phu dịch và quan trọng nhất “Một miếng giữa làng hơn một sàng xó bếp“ được ngồi chiếu Đình khi họp và hội hè. Chứ thực ra vẫn làm lụng như dân làng thôi, chỉ hơn có tiền để mua, hoặc vay mượn ít nhiều để mua cho được.

Tất cả các đường làng có bề rộng đường xây gạch chỉ 2m, ngõ xóm 1m. Gạch lát chọn kỹ sau các trận mưa rào là gạch đỏ au ra nom thích mắt lắm. Do dân đóng góp và rể thiên hạ về nộp Cheo